Jambudwipa - Where or what is it?

The Enigma called ‘Jambudwīpa’

जंबूद्वीपॆ ... भरतवर्षॆ ... भरतखंडॆ ...

Whenever we go to a Hindu priest and ask him to do a pooja,  he begins with a ‘samkalpa’ a declaration of intent to propitiate a particular god. Once you declare your name and lineage, you must give your address. An address understood only by the cosmic post-office. Let me write this down in a language we comprehend, on a postcard:

In the island where the wild black berries* abound,

In the ecosphere known to Bharata people,

On a piece of land where the Bharatas lived,

* Jambul (Syzygium cumini)

I put this question to a priest from a neighbourhood temple – being an intermediary between us mortals and the divine. Surely, he was clear in his mind. He clarified to my confused mind, – confident in his knowledge –

 

“Jambudwīpa consists of the entire continent of Asia, Bharatavarsha is the subcontinent, and of course, the Republic of India with its present boundaries is Bharatakhanda.”

Isn’t it logical? 

Our ancestors, writers of Puranas and epics, with their extraordinary minds, were able to see the future so clearly; they knew about the partition of India and Pakistan even before Mountbatten knew.

Amazing! Or do we just say … Incredible?

With due respect to the priest’s opinion, let us explore the various scholarly interpretations of Puranic geography by historians, theologists and the so called Indologists.

The Purāṇas were not written down on a single day. They evolved … over a long period – from the 3^rd Century AD to as late as the 18^th Century. But the interpretations are based on our current knowledge of the world beyond, as a result of modern education.

Puranas mention seven dwipas of which our Jambu-island is central. Many a scholar tried to identify and theorize on their existence and their position on the map as we know it today. Largely, the opinions are as follows:

They are nothing but fanciful fables. 

Here, my view is that we cannot reject the Purāṇas entirely. Let us have an open mind and assume that a kernel of truth – knowledge of a limited yet familiar geographical area – probably existed hidden behind this fanciful super structure created over millennia of creative endeavor.

They describe cosmic / stellar phenomena.

The traditional references are clearly those of geographical entities. We must try and extract simple physical truths in them instead of succumbing to whimsical speculations.

The seven dwīpas represent successive changes in earth’s crust through successive geological periods. 

It is based on Plates Tectonics theory. I don’t consider this view worth pursuing.

The seven dwīpas actually are the seven continents – Asia, Europe, Africa, Australia, North & South Americas and Antarctica.

It is convenient, yet ludicrous.

The seven dwīpas are various lands of the old world.

This is the most popular view. Let me give a table which – you will agree – looks more like a reflection of the 20^th Century commentator’s knowledge of geography than what the renderers of Purāṇas actually meant:

Different answers to the same simple questions are seminal to all this theorizing. What are these questions?

Question 1: Where is Mount Méru?

The most accepted view is that it is in the north of Himalayas, in Pamirs, near the source of Ganges, Sutlej and Brahmaputra. Let’s see if there are any historical or mythological references which suggest its location. Unfortunately, there are none. The assumption is purely based on our knowledge of geographical surveys conducted in 19^th Century by a surveyor general of British Raj, after whose name – incidentally – the tallest peak was named, Everest. Since Méru is in the middle of Jambudwīpa in various Purāṇic descriptions this identity pushes Jambudwīpa beyond the subcontinent into Central Asia and Eastern Europe.

Don’t we need to dig a little deeper to find more credible alternatives?

Question 2: How old are the Purāṇas?

Based on the references of events and peoples in them, the Purāṇas are variously dated – as between 3rd Century to 18th Century AD. We do not know how reliable they are, and as a result the speculations based on them.

Even if there is some older, original knowledge, which had survived through this tinkering of tradition that had lasted ages, our challenge is to extract that kernel out of so much accumulated chaff.  

Méru

The earliest references to Méru do not indicate its presence in some remote inaccessible region. Logically, the center of the known world cannot be an unseen unknown place. It must have been the hub of civilization like Babylon, Olympus, Henan of the Middle Kingdom or, for that matter, London of the English-speaking world.

The earliest Indian civilization belonged to northwestern subcontinent. Archaeology tells us that Zhob valley in Baluchistan is where it all began. Méhrgarh – the earliest urban settlement going all the way back to 9000 BP. Let’s not jump to conclusion based on the similarity of the names, Méhr and Méru. Méhr in fact is derived from the Zoroastrian name ‘Mithra’.

Secondly, the Akkadian records called a land to the east of Sumeria, across the great waters and beyond the mountains ‘Meluḥḥa’.

L = R.

ḤḤ = K.

Was the name in actuality, Méruka? If a half of Jambudwīpa lies on one side of Méru, in which Bharatavarsha is a part; then the other half probably included SuMéru?

Let’s not conclude before we answer the other question.

Purāṇas

We know that Purāṇas belonged to a period much later than Harappan civilization. But, as the name suggests, do they carry some memories of that milieu? Let us consider some learned opinion. In his path-breaking book, ‘The Geography of the Purāṇas (1966)’, Prof. S. M. Ali says that the Purāṇic references to climatic elements are meager when compared to the Vedic literature. To quote his words, “It may be argued that perhaps the Purāṇas did not attach so much importance to climate as the Vedic Aryans did, or they considered it irrelevant to their subject matter, and were content with the knowledge of its elements as conveyed by the ancients.”  The Purāṇas are very explicit and consistent when describing the climate of these regions. If we assume that they correspond to some very ancient memories, we may use these descriptions to identify some of the lands, as they were seen by the ancients. But the question is, ‘how deep into the past must we go?

Now, lets us look at the climate of the six dwīpas as described in some of the earliest Purāṇas and try to identify these regions within the close vicinity of the Harappan region....

Śaka Dwīpa (Konkan Coast)

·         Profusion of Teak trees (Śaka).

·         It is east of Méru.

·         Besides seven major rivers, there are hundreds of minor streams fed by heavy monsoon.

·         People worship Vishnu.

·         One needs to cross the sea of milk to reach this region.

Kuśa Dwīpa (Gujarat, Kutch & Malwa)

·         Grass land.

·         Poa grass (Kuśa) abounds.

·         Seven rivers with many branches fed by waters ‘only’ when Indra pours down (monsoon).  

·         The region surrounds the milky ocean. 

Pushkara Dwīpa  (Thar Desert and Surrounding region)

·         No rain.

·         Pushkara lake exists here.

·         The outer region is called Mahāvitam and the inner core Dhātaki.

·         A circle of mountains surround this region.

·         The sea of milk is close to the region. 

Śālmala Dwīpa (Western Ghats and North Malabar)

·         Śālmala is equated with silk-cotton.

·         However, the word can be split into two. ‘Sāla+Mala’, Hills of Sal-wood.

·         Mountainous. High in clouds.

·         Plenty of food to gather.

·         There is no summer or winter. Therefore, it cannot be Himalayas. 

Krauncha Dwīpa  (Quetta Valley & Northwest Frontier of Pakistan)

·         No major difference in climate when compared to Jambudwīpa.

·         Rivers with high volumes of water.

·         Northwest of Jambudwīpa.  

·         Grithōda, the Sea of Ghee exists in this region (Animal Husbandry is mainstay).

·         Well populated. 

Plākşa Dwīpa  (Western Vindhyas & Chambal?)

·         Not much info on climate.

·         Plākşa is identified as the fig tree.

·         Probably, Plākşa can be read as Prāchya (East)

Therefore, we can reasonably attribute the name Jambudwīpa to the core area of the Indus Valley Civilization. (We are probably giving the gods a wrong address every-time we take the ‘samkalpa'

Next …

Are the various regions within Jambudwīpa mentioned in Purāṇas, 

in actuality,

the provinces of the Indus Valley Empire? 

We shall explore them later.

The Day of the Dog

The Day of the Dog

SAI PAPINENI

“Those were the days, when the world was as the great creator, the three headed Kerberus, had intended it to be…” Old Bitch began, lazily circling and tamping the soft leaves and rubbish into a cushion before settling down for a long Sunday predawn sermon. A lone streetlight in that narrow lane was still shining brightly. It is their favored place for their weekly gatherings that always followed a midnight feast, near the late night restaurant’s garbage dump.

I being half breed Pomeranian, greatly disadvantaged by the stature of my parent, was relegated to the most disagreeable corner crawling with fleas. My belly, well sated by a large leftover portion of chicken kebabs, desperately wanted to get back to my native territory – a beautiful tree-lined street in Defense Colony – and lie down in air conditioned comfort under the car parked in the porch of Wobbly Legs, ah! That is one humane biped, who had never failed to leave a nice little breakfast for me, every morning, properly wrapped in a flimsy plastic bag.

But … Old Bitch is a bitch.

She doesn’t like anyone in her congregation missing her weekly discourses – those who are mad enough will be doggedly hounded by her terriers – “Dog’s life!” a low snarl escaped my jaws. Immediately, I looked around to see if someone had noticed. Thank Dog! None of those Dylan’s dogs prowling around. I looked up at Old Bitch, perched high on the rubbish mound, as she continued with her gobbledygook extolling the virtues of canine race.

“Those were the idyllic days when we were simple pack living and sharing the pleasures of communal life. In our little dens deep in woods, we were all grey and had no disparities.

“Howl Kerberus…!

“There…! He was a great leader. We all hunted with him, – so strong we were then – and we could bring down even a mighty mammoth. Do you know mammoths?” she paused, scratching her flanks, “They were huge – even bigger than those gigantic city buses – and equally vicious. And, the legends say that it was our hunters that sent their species to extinction”

Entire congregation began to nod their heads LOL-ling their tongues, warming to the rhetoric.

“It was a historic blunder”, finally she launched into her familiar rant, “when some of our ancestors began to follow the bipeds. A false sense of comfort in bourgeois kennels and our eagerness to catch the attractive bones that they tossed at us sounded the death knell to a glorious phase in history. We were enslaved – they turned us into sentries to guard their misbegotten wealth. We became shepherds. Brother against brother – we gamely chased our own kind when they hunted. Mutely taking orders, faithfully, we even subjected ourselves to such heinous makeovers to fit their pockets.”

Shame! Shame!

The entire congregation responded perking their ears up.

“So far, our struggles to make a point, our attempts at reaffirming our dignity are largely ignored by bipeds, secure in their homes guarded by our own greyhound brethren. They even have the temerity to parade our Kennel Club members on leash, in spite of our noisy protests. Our occasional exultations after a few sporadic attacks by our belligerent brothers, terrorizing the biped puppies and defenseless oldies only serve as trivial entertainment, and no more. Those undignified cries of their helpless females, cornered by our playful adolescents are brushed away as harmless teasing. Even our loud concerted pursuits are ignored by those motorcyclists, reckless enough to keep coming back to our territories and disturb peace.”

A solemn gloom descended on the congregation interrupted by a few feeble snivels of despondence.

“Do not whine, my comrades in fangs”, Old Bitch gave a terse woof. “You are the fortunate ones. You live in a city, a city of future, the Land of Litter and Garbage promised by Kerberus, himself … a ray of light at the end of a long burrow of time …”

A collective howl interrupted her tirade as the lone streetlight flickered and died. A buzz of discontent at the failure of civic bodies followed as each one tried to adjust their night vision.

“Don’t you bitch” Old Bitch growled.

“The civic bodies of this city are peerless,” She continued furiously. “They are our allies in our struggle against the oppression of bipeds. We owe our numbers and freedom to them. Their acts of magnanimity are numerous – dark alleys, bumpy roads and unlimited supply of unattended garbage – and give us a tactical advantage over those two-legged freaks. I strongly denounce criticism of this city’s noble civic authorities.

“You better have down pat, comrades, they are dogs’ best friends,” she barked.

A lone yip reverberated in the stunned silence that followed. It was the leader of a stray terror outfit called Cubbon Pack, that made the long verandahs of a red building its lair, raising his paw rather tentatively as he began to speak.

“Comrade Old Bitch,” he raised his whimper to a howl, for everyone to hear, “I have terrifying news. The reactionary forces are gathering momentum under our own snouts. There is a new vixen in town that was stirring up hornets with questions which no one dared to utter, atleast not until now, are pricking the conscience of our friends. The civic powers that be are completely foxed by them. I expect some vigilant onslaught in the days to come.”

His words sent a chill down my spine all the way back to my tail.

“Hush” Old Bitch barked and grinned with her canines hidden, at her congregation terrified and looking up to her for guidance.

“Perk up your ears, you dogs. There is nothing to worry. No single vixen can make this city’s administration wake up from its slumber. Just go back to your home streets and do what you are best at, making more litters. I assure you, that the promised day is near.”

Then came the comforting words, settling my palpitating heart,

“Most importantly, we have our NGOtiators in right places, to safeguard our interests. They will ensure that one day …

“very soon …

“the city comes to us”.

All in the Game

All in the Game

It

 was a pleasant morning with a mild southwesterly blowing intermittent cirrus clouds across the course. Hiraki teed up a little high and with a smooth fluid swing sent the ball over the ominous looking water hazard, splitting the fairway into two equal halves.

“Goooshaaw, Yamamoto-san” shouted Aggarwal. Hiraki’s tiny chest ballooned with pride. First tee-shot always has portentous significance to early morning golfers. ‘A day well began’ Hiraki was smiling within. It was the day he was planning to meet the government representatives; his inner voice must have told him that the deal would somehow go through. That’s when he saw that immaculately dressed gentleman, colour-coordinated from floppy San Andrews cap to his shining black golf shoes, hurrying towards the tee-box.

“Ah there…! You’re just in time, mister Rao”, exclaimed Aggarwal.

Royal N Ancient … RNA, to his friends – Ramji Narayan Aggarwal is one of the oldest and loudest members of the club – always ready to lend a helping hand to fellow members. I looked up midway through my backswing promptly sending my ball sputtering through the lake. An inaudible curse escaped my lips. Hiraki looked at me with a slight nod acknowledging my distress. “Shigata nai” I muttered before tossing the driver to my caddie.

Aggarwal had not taken any notice, he was eager to introduce Rao to his new found acquaintance, Hiraki. “Yamamoto-san, meet mister Rao, an old friend of mine and a great golfer…” Introductions went on for a while with Hiraki’s characteristic bows in response the verbal flood from Aggarwal extolling his worthy friend.

I began to fidget. My tee-shot had not helped my mood much. “Gentlemen”, I interrupted gesturing at the other four-ball waiting behind us. Aggarwal grunted, conceding, as he moved to the ball already teed up by his caddie – it is too menial a task to bend down and tee up the ball – and a louder grunt followed as he heaved his weight behind the shot making the ball disappear into the trees. Rao’s shot that followed was decent, giving a semblance of competition to Hiraki.

My mood had not improved as I dropped another ball short of the water hazard. Another lousy day! My thoughts went back to the previous day – that began with a quaint plea from my son, who needed my help in getting his passport renewed, rather urgently – and my futile efforts to convince the authorities that the child’s trip to Australia to participate in an architectural design competition is of reasonable national importance.

Pillar to post!

Or is it water hazard to sand trap? I cursed once again as my ball faded right into the greenside bunker. “A double bogey at the best,” I said accompanying Aggarwal ambling lazily towards his caddie that had found the ball which appeared miraculously at the fringe of the fairway.

I had no qualms though – it was I that had asked Aggarwal to fix the game with Rao, explaining the predicament of Hiraki, whose firm is the only supplier of a certain cantilevers, deemed essential by the consultants for the superfast roadway connecting the principal cities of the state. At the request of the consultants, his firm had set up a hundred million dollar manufacturing unit and I was instrumental in locating it.

The project is essential for its future viability.

Everything was hunky dory until Hiraki’s predawn phone-call shook me up on the day before. His voice sounded to my sleepy head like a thousand May-day alarms going off at the same time. “The specs vanished in the final detailing document. It must be the consortium…”

My mind continued to wander adding three more bogeys to the card, as the four-ball continued through to the refreshment hut at the fifth tee – a long holdup, two groups waiting ahead of us. Aggarwal continued in his characteristic tenor forcing wit into his praises of Rao, recounting anecdotes from a long string of his feats. Even Rao couldn’t have made his own resume, more effective.

I smiled absentmindedly at the three heads huddled together and moseyed off with my phone to call a certain Ilangovan that can help me with my son’s passport. “Avaru baathroomla irukaamgu. Pinnaale phonu pamdumgo” a high pitched voice replied without masking her irritation.

The sixth hole is a short par three – just a well aimed pitch with a wedge across the water should get a par, if not a birdie. Hiraki and Aggarwal are already two up. ‘But … this is my favorite hole’ I walked confidently to the tee in spite of a wayward hook by my partner Rao. An easy swing and – Brrrrrrrrr – the phone began to vibrate. I was in two minds – to take a shot or the call – and duffed the ball … another ProV into the depths.

“Sawrree saar. My name ees Ilangovan saar”, he began.

“Yes… yes mister Ilangovan. I was trying to contact you for my son’s …”

“Teriyum saar. Don’t worry. Tomorrow passport coming saar, gaarentee. Just small fees for polees and my friend in awffees, saar”

“Okay … okay” I hung up, getting ready for my three from the tee box.

“Who’s that?” asked Rao with a smirk.

“Some bloody tout”, I replied, landing the ball next to the pin. An assured bogey, and a chance to halve the hole made me eloquent. “In this goddamned country … the processes are so convoluted, they don’t even exist. You know, how much I had to run around to get a simple passport renewed?”

“You’re right buddy.” Shaking his head vigorously, “This country is run by touts. It’s going to dogs for sure. There’s no place for decent folks like us” said Rao, who runs a very successful ‘tender servicing portal’ for government works that provides start to finish facilitation for its clients. And, he had assured my friend Hiraki a complete reversal of the process, of course, for a reasonable fee.

Disclaimer: The story is not a work of fiction and the characters are real and any resemblance to my golfing friends is purely intentional and not a coincidence.

పేరులో ఏముంది?

పార్టీ ఆఫీసు నిండా జనం. కానీ సందడి లేదు. తలలు వేలాడేసుకుని చిన్నచిన్న గుంపులలో గుసగుసలాదుతున్న పార్టీ నాయకులనీ, కార్యకర్తలనీ చూడగానే అప్పలనాయుడి గుండె జారిపోయింది.

ఇక లాభం లేదు ఎలక్షన్ నోటిఫికేషన్ అప్పటికే వెలువడింది. నాయకుడు శంకర్ బయటకి రావడానికి ఇదే ఆఖరి ప్రయత్నం. ఈ సుప్రీంకోర్టు బెంచీ గనుక అతడి విడుదలకి అంగీకరించకపోతే... ఇప్పుడిప్పుడే వేళ్ళూనుతున్న పార్టీకి గొడ్డలిపెట్టే! నాయకుడు లేని పార్టీ తలలేని కాయంలాంటిదే. అక్రమార్జన కేసులో నేరం నిరూపించబడింది. ఆపై వేసిన అపీలు హైకోర్టు తిరస్కరించింది. శిక్షాకాలం పదేళ్ళు ఖరారయింది. ఇప్పుడు సుప్రీమ్ కోర్టు కూడా అదేపని చేస్తే, ఇంకో పదేళ్ళవరకూ తమ నాయకుడు బయటికి వచ్చే ఆస్కారంలేదు. అంటే మరో పదేళ్ళవరకూ అతడు ముఖ్యమంత్రి పదవి చేబట్టే ప్రశక్తేలేదు. అంతేకాదు, ఎలెక్షన్ కమిషన్ నియమాల ప్రకారం, ఎన్నికల బరిలో దిగేందుకు ఎటువంటి వీలూలేదు.

పార్టీ ఆవిర్భావంనుంచీ వెంటనిలిచి, నియోజకవర్గంలో ఒక పట్టు సంపాదించాడు, అప్పలనాయుడు. టెలివిజన్ ఛానెల్స్ నిర్వహించిన సర్వేలు పార్టీకి రెండువందల పైచిలుకు సీట్లు రావచ్చని చెబుతున్నాయి. తమ నాయకుడే కనుక వెంట ఉంటే తన గెలుపు ఖరారే. శంకర్ అంటే ప్రజలలో విపరీతమైన ఆదరణ ఉంది. కానీ ఏంలాభం ... అతడే బరిలో లేకపోతే వోట్లు పడేటట్లా? పదిశాతం వోట్లు తగ్గినా, ఫలితాలు తలక్రిందులవుతాయ్. నియోజకవర్గపు కార్యకర్తలలో కూడా అదే బెదురు. శంకరన్నని ముఖ్యమంత్రిగా చూడాలనే ఆకాంక్ష అయితే ప్రజలలో ఉంది. కానీ అది సాధ్యంకాదని రూఢీ అయ్యాక, వేరే ప్రత్యమ్న్యాయం కోసం ఆలోచిస్తారేతప్ప పార్టీకి వోటేస్తారా?

ఇలా కొనసాగుతున్న ఆలోచనలలోంచి బయటపడుతూ, భుజంపైన చరిచినదెవరా ప్రక్కకి తిరిగి చూసాడు. "ఏం నాయుడుగారూ, ఏమన్నా ఖబర్ వచ్చిందా?" పైకి నవ్వుతూ పలకరించినా మస్తాన్భాయ్ ముఖంలో ఆందోళన ప్రస్ఫుటంగా కనిపిస్తుంది. మస్తాన్ గుంటూరుజిల్లా వాడు. టౌనులో మంచి పలుకుబడి ఉంది. గుంటూరు వన్ నియోజకవర్గానికి టికెట్టు దాదాపు అతనికే రావచ్చు.

"ఏమో? నేనూ ఇప్పుడే వస్తున్నాను. ఇవాళ ఉదయమే తెలిసింది. పలాసలో రైలెక్కి వైజాగు వచ్చి అక్కడనించి ఫ్లైటులో వచ్చాను."

"నేనూ అంతే. ప్రొద్దున్నే కార్లో బయల్దేరాను. దేనికో ఈ సమన్లు అంతుబట్టట్లే".

"బీ-ఫారమ్లకోసమే అయితే ఇంత హడావుడి అవసరం లేదు. చిన్నమ్మ ఏదో కొత్త ప్లాను ప్రకటిస్తారని క్రిష్ణారెడ్డి చెప్పాడు. పదండి లోపలికెళితే తెలుస్తుంది."

---

హాల్లో పెద్ద ప్లాస్మా టీవీ. అందరి దృష్ఠీ దానిమీదే. అది శంకరన్న స్వంత ఛానెల్. ఢిల్లీ నుండి నిమిషనిమిషానికీ అదే వార్త. అందరిలో ఒకటే ఉత్కంఠ. సుప్రీంకోర్టులో మూడురోజులుగా జరిగిన వాదనలు పూర్తయ్యాయి. ఇక అప్పీలు స్వీకరించేదీ లేనిదీ ఏ క్షణాన్నయినా ప్రకటించవచ్చు.

"నిన్నటిదాకా పరిస్థితి ఆశాజనకంగానే ఉండె. రాత్రికి రాత్రి ఏమయినాదో? లాయర్ మలానీ సిన్నమ్మని కలిసిండంట", గుసగుసలాడాడు క్రిష్ణారెడ్డి. క్రిష్ణారెడ్డి పార్టీలో సీనియర్ నేత. అప్పలనాయుడికి గురుతుల్యుడు.

"అంటే పరిస్థితి తారుమారైనట్లే కదా? జనంలో సానుభూతి ఉన్నమాట నిజమేగానీ, శంకరన్నే లేకపోతే..." తన అనుమానాన్ని వ్యక్తపరిచాడు అప్పలనాయుడు.

"ఏమీ భయంలేదప్పా. శంకర్ బాబు లేకుంటేనేం సిన్నమ్మ ఉండాదిగా"

"మీ సంగతి సరేనన్నా, మీ ప్రాంతంలో కాస్త మార్జిన్లు తగ్గినా గెలుపు గ్యారెంటీ. మా ఏరియాలో అన్నిచోట్లా త్రికోణపు పోటీలు. కాస్త అటూఇటూ అయినా..."

"అవును భాయ్. శంకర్ భాయ్ సీయెం అయేందుకు వీలుకాదంటే, కార్యకర్తలలో ఇప్పటికే నిరుత్సాహం కనపడ్తుంది. అది చాలు మనని దెబ్బకొట్టేందుకు", నసిగాడు మస్తాన్, తన గడ్డం సవరించుకుంటూ.

నిజమే! ఇటు అభ్యర్థులలో, అటు కార్యకర్తలలో ఎటు చూసినా నిరుత్సాహమే! అందునా ఈ సమయంలో... ఏంచేయాలో తోచక తలవిదిలిస్తూ వెనుదిరిగాడు, క్రిష్ణారెడ్డి.

"ఆహ్! క్రిష్ణారెడ్డీసాబ్, ఆప్ కేలియేహీ డూంఢ్ రహా హూ. ఒకసారి లోనికి వస్తారా?" అంటూ ఎదురొచ్చాడు, దేబాషిష్ పట్నాయక్.

---

దేబాషిష్ ఒక ప్రముఖ మార్కెట్ రిసెర్చి ఏజెన్సీలో మానేజరు. శంకర్ పార్టీకి సంబంధించిన సర్వేలూ, ఒపీనియన్ పోల్స్ ఆ సంస్థే నిర్వహిస్తుంది. ఎన్నికలముందు నియోజకవర్గాలలో, బూత్లవారీగా పార్టీ అభ్యర్దుల బలాబలాలు బేరీజువేసుకునే కార్యంలో నిమగ్నమై ఉంది.

‘నో ఎంట్రీ - ప్రవేశంలేదు’ అని రెండుభాషలలో నోటీసులు అంటించి ఉన్న తలుపు  తోసుకొని లోనికి ప్రవేశించారిద్దరూ. కంప్యూటర్లూ, ప్రొజెక్టర్లూ, కాళీ అయిన కాఫీ కప్పులూ, సిగరెట్లతో నిండిపోయిన యాష్ట్రేలూ ... పెద్ద రౌండ్ టేబుల్ మీద అస్తవ్యస్తంగా పడి ఉన్నాయి. స్క్రీనువంక చూస్తూ ఒకరితోఒకరు వాగ్యుద్ధం చేస్తున్నవాళ్ళు, కంప్యూటర్లలో తలలు ముంచి తమపని తాము చేసుకుంటున్నవాళ్ళు, సోఫాలలో కాళ్ళుజాపుకుని కునికిపాట్లు పడుతున్న వాళ్ళు, తమలో తామే దీర్ఘంగా ఆలోచిస్తూ, అంతే దీర్ఘంగా పొగపీల్చి వదిలేవాళ్ళు - ఆడామగా అందరూ కలిసి పాతికమంది ఉండవచ్చు - లూజుగా వేళ్ళాడే టైలూ, మోచేతులదాకా మడిచిన షర్ట్ స్లీవులూ, గంజిపెట్టి ఇస్త్రీచేసిన ఖద్దరు చొక్కాలూ, జీన్సు ప్యాంట్లపై వెలిసిన టీషర్టులూ; ఇంగ్లీషూ, హిందీ, తెలుగూ - అన్ని భాషలూ కలిసిన రణగొణధ్వని.

"హలో క్రిష్ణారెడ్డీ సాబ్, వీయార్ వెయిటింగ్ ఫర్ యూ. ఇందాకే శంకర్ నుంచి ఫ్యాక్స్ వచ్చింది. ఒక పది నియోజకవర్గాలకి తప్ప అన్నింటికీ అభ్యర్ధులని ఖరారుచేసి, స్వహస్తాలతో వ్రాసి ఫ్యాక్సు చేసాడు. వీ నీడ్ యువర్ హెల్ప్", అని ఇంగ్లీషులో అంటూ, చేతిలోని తెల్లకాయితాల దొంతరతో ఎదురొచ్చాడు పిళ్ళే. అతడు రిటైర్డు డీజీపీ. పార్టీలోనూ బయటా శంకర్కి భీష్మాచార్యుడిలాంటి వాడు.

"వెరీగుడ్ సార్. ఏంచేయాలో చెప్పండి", ఎంత కప్పిబుచ్చుకోవాలన్నా, ఆ లిస్టులో ఎవరెవరి పేర్లున్నాయో తెలుసుకోవాలన్న ఆతృత క్రిష్ణారెడ్డి గొంతులో ధ్వనించింది.

"అమ్మాయ్ ఫోన్ చేసింది. ఢిల్లీలో పని పూర్తికాగానే బయలుదేరి అర్థరాత్రికల్లా వచ్చేస్తుంది. ఈలోగా..." అంటూ ఆగి ఒకసారి అటూఇటూ పరికించి, "మీతో ఒక పని ఉంది. పదండి అలా టెరేస్ మీదకెళ్ళి మాట్లాడుకుందాం", అంటూ వెనుక డోర్ వైపు దారితీసాడు.

---

"తెలుగువీరలేవరా...." అప్పలనాయుడి సెల్ ఫోన్ మోగసాగింది. చూస్తే క్రిష్ణారెడ్డి నుండి ఫోన్.

"హల్లో సార్"

"జాగ్రత్తగా వినప్పా, నాయుడూ ..."

రాత్రి పదింటికి తాజ్ హోటల్లో మీటింగు. చిన్నమ్మ ఢిల్లీనుండి వచ్చి అందరితో మాట్లాడుతుందట. అందరూ అంటే ఎవరు? అభ్యర్దుల లిస్టు ఖరారయిందా? ఎందుకింత రహస్యం? అంతవరకూ పార్టీ ఆఫీసు కూడా వదిలిపెట్టి, ఎవరినీ కలవకూడదూ, సంప్రదించకూడదని ఆదేశం! ఆలోచనలతో తలమునకలౌతూ, వెంట బయల్దేరిన కార్యకర్తలకి, అర్జెంటు పని ఉందని  చెప్పి వారించి, "పంజగుట్టకి పోనీయి" అంటూ కార్లో కూర్చున్నాడు. తన డ్రైవరూ, గన్ మ్యాన్ తప్ప ఇంకెవరూ లేరు.

టైముచూస్తే నాలుగున్నర. కనీసం నాలుగు గంటలు... ఒంటరిగా ఏంచేయాలి?

షాపింగ్?

ఎన్నాళ్ళయిందో? ఒంటరిగా షాపింగుకి వెళ్ళి. ఈ రాజకీయాల్లో చేరకముందు, ఎప్పుడు హైదరాబాదు వచ్చినా ఇంట్లో అందరికీ ఏదో ఒకటి కొనకుండా తిరిగివెళ్ళేవాడు కాదు. ఆ మహానాయకుడి పిలుపు అందుకొని రాజకీయాల్లోకి వచ్చాడు. ఆయన పోయాక రాష్ట్ర రాజకీయాల్లో అనేక మార్పులు. శంకరన్న స్థాపించిన పార్టీలో ఎన్నో వడుదుడుకులూ, అభియోగాలూ ఎదుర్కుంటూ ఈ నాలుగేళ్ళూ అతని ప్రక్కనే నిలిచాడు. కుటుంబంతో కలిసి సరదాగా గడిపి ఎన్నాళ్ళయిందో! తన కూతురు ఇక్కడే హైదరాబాదులోనే హాస్టల్లో ఉండి మెడిసిన్ చదువుతుంది. ఇన్నిసార్లు హైదరాబాదు వచ్చినా దానిని కలిసిందేలేదు. ఫోన్ అందుకుని, డయల్ చేసాడు.

"హల్లో డ్యాడీ!" గొంతులో ఆశ్చర్యం ధ్వనించింది.

"ఏమ్మా బేబీ ఎలా ఉన్నావ్? పనిమీద వచ్చాను. ఒకటి రెండు గంటలు ఖాళీ దొరికింది. అలా వద్దామని అనుకుంటున్నాను."

"సారీ డ్యాడీ, నేనిప్పుడు హాస్టల్లో లేను. ఫ్రెండ్స్తో సిటీకి వచ్చాను"

"ఎక్కడున్నావ్?"

"పంజగుట్ట... సెంట్రల్"

"వెరీగుడ్. నీకూ నీ ఫ్రెండ్సుకీ అభ్యంతరం లేకపోతే అక్కడే కలుద్దాం. సరేనా?"

"గ్రేట్ డ్యాడీ... మేము ఇక్కడే మ్యక్డోనాల్డ్స్లో వెయిట్ చేస్తాం"

"ఓకే... పదిహేను నిమిషాల్లో అక్కడ ఉంటాను" అని ఫోన్ ప్రక్కనపెట్టి డ్రైవరుతో "హైదరాబాద్ సెంట్రల్ మాల్" అంటూ, సిగరెట్టు వెలిగించి, కార్ అద్దం కొంచెం దింపి బయటకి చూడసాగాడు. సిటీ ఎంత మారిపోయింది? ఇన్నేళ్ళగా వస్తున్నా ఎంతసేపూ పార్టీ ఆఫీసూ, హోటలూ, సెక్రటేరియట్టూ, శంకరన్న బంగళా తప్ప బయటకి వెళ్ళేదే తక్కువ అనుకుంటూ పొగవదలసాగాడు.

బేబీతో పాటూ ఇద్దరు ఫ్రెండ్స్. కాసేపు షాపింగంటూ మాల్ అంతా చుట్టి, మ్యక్డోనాల్డ్ బర్గర్లు తినడంతో సాయంకాలం ఆరయ్యింది. ఇంకా మూడు గంటలు. కూతురి సలహామీద పీవీఆర్ మల్టీప్లెక్సులో టికెట్లు కొనుక్కొని లోనికి వెళ్ళి కూర్చున్నాడు. ఏదో హిందీ సినిమా. సినిమా చూస్తున్నాడనే కానీ, ఆలోచనలన్నీ ఎన్నికలమీదే. సుప్రీంకోర్టు నిర్ణయం వ్యతిరేకంగా వచ్చింది. బేబీ ఫోన్లో ఆన్-లైన్లో చూసింది. హాల్లో ముళ్ళమీద కూర్చున్నట్లుంది. ఫోన్ సైలెంట్ మోడులో ఉంది... పాతికకి పైగా మిస్సుడ్ కాల్స్. ఎవరితోనూ మాట్లాడవద్దని కదా ఆదేశం.

ఇంటర్వెల్లో, కాలక్షేపం బఠానీలు అన్నట్లు, పాప్ కార్న్ క్యూలో నిలుచున్నాడు.

"ఎదురుగా ఇంకో ఖద్దరు చొక్కా.... "ఏంభాయ్ సినిమాకి వచ్చారా?" అడిగాడు మస్తాన్.

"ఆహ్ ఆహ్... మా బేబీ అడిగితే ఇలా తీసుకొచ్చాను" తడబడ్డాడు, అప్పలనాయుడు.

"మంచిపని చేసారు. పదింటికి కదా మీటింగు. అంతవరకూ టైంపాస్. మా బేగంతో సినిమాకెళ్ళి కూడా చాలారోజులైంది. ఇంతకీ ఏ సినిమాకి?"

"ఏదో సినిమా. ఇప్పుడు సినిమా చూసే మూడ్ కూడానా... అయినా మీటింగు ఎందుకో? అందులోనూ ఇంత రహస్యంగా...? ఎవరితో మాట్లాడవద్దని క్రిష్ణారెడ్డిగారు గట్టిగా చెప్పారు. మీక్కూడా ఫోన్ వచ్చిందా?" మస్తాన్ మీటింగ్ విషయం ప్రస్తావించడంతో అతని మనస్సులో ఉన్న అనుమానాలన్నీ ఒక్కసారిగా బయటపెట్టాడు, అప్పలనాయుడు.

"ఆల్మోస్టు అన్ని సీట్లూ నిర్ణయించినట్లే. ఫోను వచ్చిందంటే టికెట్టు ఖాయమే అనుకోండి నాయుడూ."

"ఏం టికెట్టో మస్తాన్ భాయ్. దానికి రెండువైపులా పదునే. శంకరన్న లేకుండా బరిలో దిగితే జనం వోటేస్తారో లేదో? ఇందాక పార్టీ ఆఫీసులో అందరూ అదే టాపిక్. శంకరన్న ముఖ్యమంత్రి అనికదా ఇప్పటిదాకా మన క్యాంపెయిన్. ఇప్పుడు అది సాధ్యం కాదంటే... ఏంచేస్తారో...?" అంటూ నాన్చాడు.

"నిజమే నాయుడుగారూ, సర్వే రిపోర్టులో కూడా కోస్తాలో పాతిక శాతం వోట్లు తగ్గే అవకాశం ఉందట."

"అంటే... మన ప్రొజెక్షన్లు అన్నీ తలక్రిందులే" ఇలా చర్చించుకుంటూ, సినిమా మళ్ళీ మొదలైన విషయమే మర్చిపోయారిద్దరూ. సినిమా పూర్తయి బయటకి వచ్చిన కుటుంబసభ్యులని వాళ్ళ దారిన పంపించి ఇద్దరూ ఒకే కార్లో తాజ్ హోటల్ చేరారు.

హోటల్ లాబీలో బయటా విపరీతమైన జనం. మీడియా కెమేరాలు. ఎలా వాసనపట్టారో?

"మీకు టికెట్టు ఇచ్చారా?" ప్రశ్నిస్తున్న టీవీ రిపోర్టర్.

"నో కామెంట్స్" అంటూ వాళ్ళని తోసుకుని ముందుకి వెళ్ళారిద్దరూ.

వాళ్ళ వెంట కెమేరాతో పరుగెడుతూ, న్యూస్ యాంకర్ని ఉద్దేశ్యించి, "తెక్కలి నియోజకవర్గం అప్పలనాయుడూ, గుంటూరు టౌన్ షేక్ మస్తాన్ వలీ ఇప్పుడే హోటల్లోకి ప్రవేశిస్తున్నారు సుష్మా, అంటే వీళ్ళిద్దరికి టికెట్టు ఖాయమయినట్లే. గుంటూరులో ముస్లీం అభ్యర్ధిని నిలబెట్టడంవల్ల అక్కడి ఇరవై శాతం ముస్లీం వోట్లమీద పార్టీ వలపన్నినట్లే భావించాలి. ఇక అప్పలనాయుడు, శ్రీకాకుళం జిల్లాలో వెనుకబడిన సామజికవర్గానికి చెందినవాడు. మొదటినుండీ పార్టీలో ముందుండి నడిపించినవాడు. అయితే... జిల్లాలో అంతమంది సీనియర్ నాయకులతో ఢీకొనే సత్తా ఈ యువనాయకునిలో ఉందా, అన్నదే ప్రశ్న. కెమేరామన్ మణితో రిపోర్టర్ ...."

మీటింగు క్రిస్టల్ హాల్లో. ప్రవేశించేముందు పకడ్బందీగా సెక్యూరిటీ. ఏదో బొంబాయి ఏజెన్సీ... "నో సెల్ఫోన్స్. నో బ్యాగ్స్... అన్నీ ఇక్కడే పెట్టి, లిస్టులో ఉన్నవాళ్ళే లోనికి వెళ్ళాలి"

---

అభ్యర్ధుల్లో ఎక్కువ శాతం యువకులే. అందరిలోనూ ఒకటే ఉత్కంఠ. అందరి మనసుల్లో ఒకటే ప్రశ్న. శంకరన్న లేకుండా ఎన్నికలు... ఎలా? నల్లేరు మీద బండి నడక అనుకున్న పార్టీ పరిస్థితి ఇప్పుడు తారుమారు అయ్యేట్లుంది.

చిన్నమ్మ ఢిల్లీలో బయల్దేరి రెండుగంటలైందట. ఏ క్షణంలోనైనా వచ్చేస్తుంది. శంకరన్న లేకుంటే ఇక పార్టీకి నాయకత్వం వహించేది ఎవరు? చిన్నమ్మా? ఆమెకి రాజకీయ అనుభవం ఏదీ? ఇంత స్వల్ప సమయంలో ఆమెని ముఖ్యమంత్రి అభ్యర్థిగా జనం స్వీకరిస్తారా?

"డోంట్ వర్రీ బ్రదర్. మేడం వచ్చాక మీకే తెలుస్తుంది. ఫెంటాస్టిక్ ప్లాన్" చిరునవ్వుతో పలకరించాడు, పదిమంది లాయర్ల మధ్య కూర్చొని ఏవో పేపర్లు తిరగేస్తూ వాళ్ళతో చర్చిస్తున్న దేబాషిష్ పట్నాయక్.

"ఏమో దేబూభాయ్, సుప్రీంకోర్ట్ నిర్ణయం తరువాత శంకర్జీ ఎన్నికలలో ఎలా పోటీ చేయడం?" బల్లపైన ఉన్న పేపర్ల వంక పరీక్షగా చూస్తూ, ఒరియాలో  అడిగాడు, అప్పలనాయుడు.

"చూస్తూ ఉండండి. ఒక నియోజక వర్గం ఏమిటి. అన్ని నియోజకవర్గాల్లో శంకర్ భాయ్ కాంటెస్ట్ చేస్తాడు" అని అర్థవంతంగా నవ్వాడు దేబాషిష్.

---

చిన్నమ్మ ప్రసంగం పూర్తయింది.

ఇంకా ఎవరూ షాక్ నుండి  తేరుకోలేదు. నిద్రలో నడిచినట్లు బయటకి అడుగులేసారు. వరుసగా టేబుల్స్, జిల్లాలవారీగా. ప్రతి టేబుల్కీ, ఒక నోటరీ. ప్రతి అభ్యర్థి పేరునా అఫిడవిట్లు రెడీగా ఉన్నాయి.

"రేపు ఉదయం పేపర్లో ప్రకటన వచ్చిన వేంటనే పని పూర్తయినట్లే. బీ ఫారంతో బాటూ, ఈ అఫిడవిట్ కాపీ, పేపర్ ప్రకటన కాపీ, జతచేస్తే చాలు. నామినేషన్ వేయడానికి..."

"ఎల్లుండి మంచిరోజు. మద్యాహ్నం పన్నెండూ ఇరవైకి ఒకేసారి రెండు వందల తొంభై శంకరన్నల నామినేషన్..."

"ప్రతి నియోజకవర్గం నుండీ శంకరన్నే పోటీ... ప్రత్యర్థులకి తలతిరిగిపోతుంది, అహహా"

"రేపు పేపర్లో ప్రత్యేకంగా ఐదు పేజీలలో అభ్యర్థుల లిస్టు ప్రకటించబోతున్నారు. రాష్ట్రంలో కనీవినీ ఎరుగని సంఘటన కాబోతుంది. ఇక పార్టీ గెలుపు గ్యారెంటీ..."

"రాష్ట్రంలో ప్రతి బ్యాలెట్ మిషన్ మీదా శంకరన్న పేరు!"

"ఒక శంకరన్నని ఆపితే, వందలకొలదీ శంకరన్నలు. వాట్ యాన్ ఐడియా, మేడం!" చిన్నమ్మ చుట్టూ మూగి ప్రశంసలతో ముంచెత్తారు సంతకాలు చేయడం పూర్తిచేసిన పార్టీ అభ్యర్థులు.

బ్ల్యాక్ ఇంక్ పెన్ను తీసుకొని ఎదురుగా ఉన్న స్టాంపు పేపర్ వంక చూసాడు, అప్పలనాయుడు.

‘బొబ్బిలి అప్పలనాయుడు, s/o అచ్చన్న నాయుడు అనే నేను ఈ దినం నుండీ నా పేరును శంకర్ బీ. ఏ. నాయుడుగా మార్చుకొనడమైనది’ అని దాని సారాంశం.

---